Κατάθλιψη παιδιού & εφήβου: μύθοι & αλήθειες

Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, γνωστή και ως κλινική κατάθλιψη  ή μονοπολική διαταραχή, είναι η ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από διάχυτη και επίμονη χαμηλή διάθεση. Συνοδεύεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και από απώλεια του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε κανονικά ευχάριστες δραστηριότητες . Ο όρος « κατάθλιψη » χρησιμοποιείται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Συνήθως αναφέρεται στο σύνδρομο αλλά μπορεί και να αναφέρεται σε άλλες διαταραχές της διάθεσης ή απλά σε μια χαμηλή διάθεση. Η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή είναι μια εξουθενωτική κατάσταση που επηρεάζει αρνητικά την οικογένεια, την εργασία ενός ατόμου ή στη σχολική ζωή, τον ύπνο και τις διατροφικές συνήθειες, και τη γενική υγεία.

 Τα παιδιά δε μπορούν να νοσήσουν/εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης   

Μ Ύ Θ Ο Σ  

Παρά το γεγονός ότι πολλοί προτιμούν να συσχετίζουν την παιδική ηλικία με περίοδο χαράς, ξεγνοιασιάς, έλλειψης προβλημάτων, ευθυνών & στρες , αυτό δεν είναι πάντα αληθές. Η ζωή έχει γίνει πολύ περίπλοκη στην εποχή μας. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με νέες προκλήσεις πολύ πιο συχνά & έντονα απ’ ότι στο παρελθόν. Αν και λοιπόν πολλοί υποστήριζαν πως τα παιδιά δεν είναι δυνατόν να πάσχουν από τέτοιες διαταραχές, κάτι τέτοιο δεν ισχύει τελικά. Και ακόμα περισσότερο στους εφήβους, οι οποίοι στην κρίσιμη αυτή φάση διανύουν μια περίοδο γεμάτη με ορμόνες, εξέγερση & κακή διάθεση. Τα παιδιά λοιπόν, μπορεί να εμφανίσουν κατάθλιψη.

•   Μερικά βιώνουν ήπια κατάθλιψη, κάτι που αργά ή γρήγορα θα περάσει.
•  Άλλα βιώνουν πιο σοβαρής μορφής κατάθλιψη, που εξελίσσεται  με τόσο γρήγορο ρυθμό, που δυσκολεύει έναν ενήλικα να συνειδητοποιήσει πως μπορεί να υπάρχει πρόβλημα.

Ωστόσο, μόνο και μόνο επειδή τα παιδιά παθαίνουν κατάθλιψη δεν σημαίνει ότι πάντα ξέρουν πώς να το χειριστούν και αν και πώς πρέπει να το πουν. Στην πραγματικότητα, προσποιούνται ότι όλα είναι καλά, αλλά κατά βάθος αυτό που ζητούν από έναν ενήλικα είναι καθοδήγηση και βοήθεια.

Υπάρχει συγκεκριμένο γονίδιο που ευθύνεται για την κατάθλιψη

Μ Ύ Θ Ο Σ

Πρέπει να γίνει σε όλους κατανοητό πως τα παιδιά δε γεννιούνται με κατάθλιψη. Είναι γεννημένα υγιή, με ανάγκες τις οποίοες οι γονείς- ή σε ιδιάζουσες περιπτώσεις οι φροντιστές- καλούνται να καλύψουν. Η εκπλήρωση αυτών τους των αναγκών είναι που τα κάνει χαρούμενα. Στα καταθλιπτικά όμως παιδιά, κάτι συνέβη στην ως τώρα σύντομη ζωή τους που συναισθηματικά τους έβαλε «τρικλοποδιά». Για κάποιο λοιπόν λόγο, οι ανάγκες τους δεν πραγματοποιήθηκαν κάτι που τα απογοήτευσε και τα αποθάρρυνε. Συνεπώς, δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα το γονίδιο, το οποίο είναι υπεύθυνο για την εμφάνιση της κατάθλιψης, καθώς δεν αποτελεί το ολοκληρωτικό και μοναδικό ρόλο της εμφάνισης της νόσου, αφού η κατάθλιψη αποτελεί ένα κράμα γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Η διάγνωση της κατάθλιψης δεν είναι εύκολη υπόθεση

ΑΛΗΘΕΙΑ

Η διάγνωση της παιδικής κατάθλιψης-όπως ήδη προαναφέρθηκε- είναι πολλές φορές «ζόρικη», κι αυτό γιατί εν μέρει τα συμπτώματα της παιδικής κατάθλιψης μπορεί να θεωρηθούν απλώς «παιδιάστικη συμπεριφορά». Η κακή διάθεση, τα συναισθήματα θυμού, η απόσυρση, το κλάμα, ο πολύς ύπνος, τα νευράκια, είναι σύνηθες φαινόμενο στα παιδιά και μπορεί να θεωρηθεί ως μια φυσιολογική «παιδιάστικη συμπεριφορά». Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτά μπορεί να αποτελούν συμπτώματα κατάθλιψης. Σύμφωνα με το DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition), παιδιά, έφηβοι και ενήλικες, για να διαγνωστούν με κατάθλιψη, πρέπει να παρουσιάζουν 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα σε περίοδο δύο εβδομάδων και να παρουσιάζεται αλλαγή στη καθημερινότητα. Αυτά τα συμπτώματα είναι :

1. Καταθλιπτική διάθεση τις περισσότερες ώρες της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα, όπως τεκμηριώνεται είτε από υποκειμενικές αναφορές ή παρατηρήσεις που έγιναν από άλλους.

Σημείωση : Στα παιδιά & τους εφήβους μπορεί να εμφανίζεται σαν ευερέθιστη διάθεση.

2. Σημαντικά μειωμένο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση για όλες, ή σχεδόν όλες τις δραστηριότητες κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα, όπως τεκμηριώνεται είτε από υποκειμενικές αναφορές ή παρατηρήσεις που έγιναν από άλλους.

3. Σημαντική απώλεια βάρους (αλλαγή στο 5% και άνω στη μάζα σώματος, μέσα σε 1 μήνα), ή μείωση/αύξηση της όρεξης σχεδόν κάθε μέρα.

Σημείωση : Στα παιδιά, φαίνεται στην αποτυχία να παρουσιάσουν την αναμενόμενη αύξηση του βάρους.

4. Αϋπνία ή υπερυπνία σχεδόν κάθε μέρα.

5. Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση (αργή φυσική κίνηση) σχεδόν κάθε μέρα (παρατηρήσιμα από άλλους, όχι απλώς υποκειμενικά αισθήματα ανησυχίας ή επιβράδυνσης).

6.  Κόπωση ή απώλεια της ενέργειας σχεδόν κάθε μέρα.

7. Αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικής ή ακατάλληλη ενοχής (που μπορεί να είναι παραληρητικά) σχεδόν καθημερινά.

8. Μειωμένη ικανότητα σκέψης ή συγκέντρωσης, ή αναποφασιστικότητα, όπως τεκμηριώνεται είτε από υποκειμενικές αναφορές ή παρατηρήσεις που έγιναν από άλλους σχεδόν κάθε μέρα.

9. Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου (όχι απλώς φόβος θανάτου), επαναλαμβανόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός (σκέψεις) χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο, ή απόπειρα αυτοκτονίας, ή συγκεκριμένο σχέδιο για απόπειρα αυτοκτονίας.

Σε αυτό το σημείο, πρέπει να προστεθεί και η δυσκολία από μέρους των παιδιών έκφρασης των συναισθημάτων τους και κατανόησης της αιτίας για την οποία νιώθουν έτσι. Έτσι λοιπόν, όταν ένα παιδί διαγνωσθεί με κατάθλιψη, αυτό πολλές φορές εκπλήσσει τους γονείς. Παρόλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί πως ένα παιδί που αισθάνεται οξύθυμο & κυκλοθυμικό (ως συνέπεια της κατάθλιψης), έχει την ικανότητα από τη φύση του-λόγω του ότι μαθαίνει πολύ γρήγορα- να χρειάζεται ελάχιστη ενθάρρυνση για να ξεπεράσει τη νόσο, σε αντίθεση με έναν ενήλικα. Ένα παιδί λοιπόν μπορεί να οδηγηθεί στη συναισθηματική ευεξία (emotional wellbeing) δύο φορές πιο γρήγορα απ’ ότι ένας ενήλικας , εάν οι συνθήκες που προσφέρονται είναι κατάλληλες & οδηγούν στην εξέλιξη τους.

Σημείωση 

Κάθε ενήλικας πρέπει να θυμάται 3 πράγματα πριν κάνει διάγνωση για ύπαρξη νόσου παιδικής κατάθλιψης :

ü    Τα συμπτώματα ίσως διαφέρουν από παιδί σε παιδί. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα παιδιά εμφανίζουν διαφορετικά συμπτώματα, σε διαφορετικούς χρόνους & με τελείως διαφορετικό τρόπο.

ü    Τα συμπτώματα να επιμένουν για 2 εβδομάδες, ή να εμφανίζονται αρκετά συχνά μέσα σε αυτές τις 2 εβδομάδες.

ü    Tα συμπτώματα να παρεμβαίνουν σημαντικά στην καθημερινή λειτουργία του παιδιού.

Η κακοποίηση & παραμέληση παιδιών και εφήβων συνδέονται με την εμφάνιση κατάθλιψης.

ΑΛΗΘΕΙΑ

Η κακοποίηση και παραμέληση παιδιών και εφήβων έχει συσχετιστεί στενά με έναν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καταθλιπτικής νόσου τόσο στην παιδική & εφηβική ηλικία, όσο και στην ενήλικη ζωή. Εδώ, έρχεται να προστεθεί και το γεγονός πως, σεξουαλικώς κακοποιημένα παιδιά, εμφανίζουν ακόμα μεγαλύτερες πιθανότητες εμφάνισης της νόσου.

Προκύπτει λοιπόν, πως η κακοποίηση & παραμέληση παιδιών και εφήβων μπορεί να οδηγήσουν σε 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής στην εφηβεία. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως, παιδιά και έφηβοι που βίωσαν την κακοποίηση και παραμέληση από το περιβάλλον τους, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη στη μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. 

Κάθε είδους κακοποίηση των παιδιών, επηρεάζει βαθιά την αίσθηση του παιδιού γιατον εαυτό του & την ικανότητα του να αντιδρά στα στρεσογόνα γεγονότα ζωής. Παιδιά-θύματα παραμέλησης, όσο περνάει ο καιρός, εμφανίζουν τόσο πιο χαμηλά τα επίπεδα στρες τα οποία απαιτούνται για την πυροδότηση ενός καταθλιπτικού επεισοδίου. 

Η συναισθηματική παραμέληση και η ψυχολογική, σωματική ακόμα και σεξουαλική κακοποίηση δικαιολογούν έναν αυξημένο κίνδυνο πρώτης εμφάνισης ή και επανεμφάνισης καταθλιπτικού επεισοδίου. 

Όλα αυτά τελικώς αποδεικνύουν, πως η παιδική κακοποίηση αποτελεί έναν περιβαλλοντικό παράγοντα «κλειδί» για την εμφάνιση μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής και άλλων συναφών με αυτήν διαταραχών.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Arieti, S. (1981). American handbook of psychiatry, second edition revised and expanded. VII advances and new directions, New York

Kay, J. (2003). Protecting Children. Practical childcare. A&C Black

Kringlen, E. (1993) Psychiatry towards the year 2000, Acta Psychiatrica Scandinavica, 87, 297-301.

Maguire S., A. , Williams B, Naughton A., M. , Cowley L. ,E, Tempest V., Mann M., K., Teague M, Kemp A., M. (2015). A systematic review of the emotional, behavioural and cognitive features exhibited by school-aged children experiencing neglect or emotional abuse.

Maniadaki, K. , Kakouros, E. (2006). Adults’ self-efficacy beliefs and referral attitudes for boys and girls with AD/HD. European  Child and Adolescent Psychiatry, 15(3), 132-140

Molnar, B., E., Buka, S., L., Kessler, R., C. (2001). Child sexual abuse and subsequent psychopathology : results from the National Comorbidity Survey. Public Health. 91:751-60

Renzetti, C., M. ,  Edleson, J. , L. (2008). Encyclopedia of Interpersonal Violence Gale Virtual Reference Library. SAGE Publications

Sadock, B. & Sadock, V. (2007). Kaplan & Sadock’s Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής. Εκδόσεις Λίτσας

Schneider, B. H. (2014). Child Psychopathology: From Infancy to Adolescence. Cambridge University Press

Μπίμπου, Α., & Κιοσέογλου, Γ. (2001). Προσδιορισμός καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε παιδιά και εφήβους σχολικής ηλικίας. ΙΙ Παράγοντες φύλου και ηλικίας στην αξιολόγηση παιδιών και εφήβων με σημαντική παρουσία καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Παιδί και Έφηβος. Ψυχική Υγεία και Ψυχοπαθολογία, 3, 1, 96-109.